Γενικά

Γνωστό και χιλιοτραγουδισμένο το χωριό Άγραφα βρίσκεται σε υψόμετρο 880μ., στους πρόποδες του βουνού Κουκουρούντζος, περιτριγυρισμένο από πανέμορφες βουνοκορφές και απότομα φαράγγια. Η φυσική ομορφιά του τοπίου, κερδίζει αμέσως και τον πιο απαιτητικό επισκέπτη. Στους πρόποδες του χωριού στις θέσεις Σμπορν και Χοντέικα πηγάζει ο ποταμός Αγραφιώτης. Χαρακτηριστικό των Αγράφων τα αιωνόβια πλατάνια, που σκεπάζουν την πλατεία του χωριού με τον ίσκιο τους, τα πέτρινα σπίτια με τις κεραμοσκεπές και τους φιλόξενους κατοίκους.Τ’  Άγραφα περιβάλλονται από σπουδαία βουνά που είναι συνδεδεμένα με την ιστορία, τις μάχες κατά των Τουρκαλβανών, τους θρύλους, τα παραμύθια, τις παροιμίες, τις παραδόσεις, τα δημοτικά τραγούδια και τα λημέρια των κλεφταρματωλών και ιδιαίτερα του ξακουστού θρυλικού Ήρωα και εθνομάρτυρα, Αντώνη Κατσαντώνη.

Στην Τοπική Κοινότητα  Αγράφων, έδρα της Δημοτικής Ενότητας Αγράφων, εντάσσονται και οι οικισμοί: Μπλό, Παραμερίτα, Νερέτζες, Χοντέϊκα, Γαβρολεσιάδα, Καμάρια, Νιάλα και Πετράλωνα (Σάικα)

Ιστορικά Στοιχεία

Από το χωριό πέρασε ο πατήρ Κοσμάς ο Αιτωλός και μίλησε στους αδούλωτους Αγραφιώτες. Ήταν ημέρα Κυριακή. Κατά την παράδοση απουσίαζαν τρεις κάτοικοι τους οποίους και αναζήτησε. Η μία ήταν λεχώνα. Ο άλλος ήταν στο κοπάδι φοβούμενος τους λύκους, ο δε τρίτος ονόματι Καλογρής, έχτιζε το σπίτι του. Ο Πάτερ Κοσμάς δικαιολόγησε τους δυο, για το δε Καλογρή είπε ότι κτίζει φωλιές ποντικιών. Το σπίτι τελείωσε αλλά στη συνέχεια έπεσε και μέχρι σήμερα είναι οικόπεδο.Το χωριό Άγραφα,  το 1878 υπέστη κατολίσθηση και καταστράφηκαν τα περισσότερα σπίτια και πολλές εκκλησίες. Στις 12 Δεκεμβρίου το 1942 Ιταλοί στρατιώτες έκαψαν ολόκληρο το χωριό και άφησαν τέσσερα μόνο κτίρια. Αυτό του Βλάτσιου το οποίο αργότερα αγοράστηκε από την κοινότητα για κοινοτικό κατάστημα, του Κωνσταντίνου Νικολάου, του Νικολάου Αυγέρη και του Γεωργίου Σαλαμάρα που ήταν και γραμματέας της κοινότητας Αγράφων.

Στην πλατεία του χωριού υπέστη κατάπτωση στη μεταβυζαντινή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου (έτος κτίσεως 1590) με θαυμάσιες αγιογραφίες οι οποίες ολοκληρώθηκαν το 1608. Κτήτορες του Ιερού Ναού ήταν ο Αποστόλης και η Αγορίτσα Μουσουράη. Η εκκλησία το 1878 με την κατολίσθηση μετακινήθηκε ολόκληρη χωρίς να πάθει τίποτα.

Ο Ανδ. Ορλάνδος ο οποίος επισκέφτηκε το χωριό (1926) περιέγραψε με λεπτομέρεια το παλιό αρχοντικό του Δημάρχου Χρηστίδη το οποίο κάηκε το 1942 και ανακαινίστηκε εκ νέου κατοικούμενο μέχρι σήμερα από τους απογόνους του. Κτίστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα επί εποχής Κατσαντώνη.

Ονομασία

Γύρω από την προέλευση της ονομασίας “Άγραφα” έχουν διατυπωθεί γραπτώς και προφορικώς διάφορες απόψεις:

– Πολλοί ιστορικοί συγγραφείς, τοποθετούν την προέλευση του ονόματος “Άγραφα” στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όπου έχουμε μια πρώτη αναφορά το 1856, από τον Παναγιώτη Αραβαντινό να μας παραδίδει το σχετικό εδάφιο..”εκκλήθησαν στα Άγραφα διότι οι κατοικήσαντες την Θεσσαλία Οθωμανοί ουκ ηδυνήθησαν ίνα εγράψωσι και την χώραν εκείνην μεταξύ των λοιπών της Θεσσαλίας χωρών” .
– Ο ίδιος επίσης όπως και πολλοί περιηγητές αναφέρουν ότι το όνομα “Άγραφα” “δόθηκε από τους Τούρκους, γιατί ενώ είχαν κατακτήσει την Θεσσαλία, δεν κατάφεραν να υποτάξουν το λαό του ορεινού αυτού όγκου, και έτσι δεν τους έγραψαν στα φορολογικά τους βιβλία”. Ακόμη ο ιστορικός του αγώνα Κασομούλης Νικόλαος αναφέρει ότι “ως μη εγγραφείσα με τας λοιπάς επαρχίας εις το πρωτόκολλον του Σουλτάνου .. ωνομάσθη η περιοχή) Άγραφα όλη”
– Ο Amold Toynbee αναφέρει ότι : “τα Άγραφα ήσαν όπως το ίδιο το όνομα δηλώνει (τα μη καταγεγραμμένα), ένα σύνολο τοποθεσιών, που δεν είχαν καταχωρηθεί στους αυτοκρατορικούς φορολογικούς καταλόγους”
– ο Μάρκος Γκιόλιας, συγγραφέας  αναφέρει ότι: “η ονομασία Άγραφα είναι προγενέστερη από την Οθωμανική κατάκτηση. Καθιερώνεται κατά την εποχή των εικονομαχιών επί Κωνσταντίνου Κοπρώνυμου (741 – 775), όταν οι κάτοικοι , ποιμένες και τεχνίτες στο σύνολό τους, αρνούνταν να καταργήσουν τις εικόνες: και τους παρ’ αυτώ αποσταλέντας εξάρχους θανάτω μαχαίρας παρέδωκαν. Αργότερα παραχωρούνται σε αυτούς προνόμια αυτονομίας και αυτοδιοίκησης και ίσως φοροαπαλλαγής.”
– Ο Πάνος Βασιλείου, ερευνητής – ιστορικός θεωρεί βεβαιωμένο, ότι “έτσι ή αλλιώς, αδιαφιλονίκητο είναι, ότι οι Αγραφιώτες απολάμβαναν δικαιώματα υψίστης σημασίας για την ιστορία των Αγράφων κατά τη βυζαντινή εποχή, και δεν έχουμε το δικαίωμα να  το αγνοούμε. Ιδιαίτερα πρέπει να τονιστεί η αυτονομία τους σαν ιδιάζουσα πολιτική, κοινωνική και στρατιωτική κατάσταση μέσα στην Αυτοκρατορία. Αξίζει να αναφερθεί επίσης το θάρρος, ο ατίθασος χαρακτήρας και η βαθιά πίστη των κατοίκων της Ευρυτανίας στη Χριστιανική θρησκεία.
 (Παναγιώτη Δ. Ντάσιου -“Η στράτα των νομάδων Σαρακατσαναίων Αγραφιωτών και το πολιτισμικό ίχνος της”, Διδακτορική διατριβή)

Αξιοθέατα
Ερχόμενοι στα Άγραφα από Καρπενήσι, συναντάμε με σειρά τα αξιοθέατα που υπάρχουν:

  • Ο Νερόμυλος στην είσοδο του χωριού, με την ιχθυοκαλλιέργεια πέστροφας στον Αγραφιώτη ποταμό, που λειτουργεί ως χώρος αναψυχής αλλά και ταβέρνα. Ιδιοκτήτης του είναι ο Κίτσιος Δημήτριος.
  • Το μονότοξο πέτρινο Γεφύρι κτισμένο το 1600 περιμένοντας τον επισκέπτη να περάσει στην απέναντι όχθη του Αγραφιώτη ποταμού.
  • Στο ¨Λυκαβηττό¨ του χωριού βρίσκεται ο Ιερός Ναός Αγίας Βαρβάρας, όπου δεσπόζει το ορειχάλκινο Άγαλμα του τοπικού Ήρωα Κατσαντώνη (δωρεά του Γεώργιου Χόντου του Σωτηρίου).
  • Στο κέντρο του χωριού βρίσκεται ο Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου (έτος κτήσεως 1898 και ολοκλήρωσή του, το 1934). Το 1947 κάηκε επί εμφυλίου. Το νέο τέμπλο έγινε το 1954. Οι ιεροί ναοί που υπάρχουν είναι ο προαναφερθείς Άγιος Δημήτριος πολιούχος των Αγράφων, οι Άγιοι Απόστολοι, η Μεταμόρφωση του Σωτήρα , η Αγία Παρασκευή –Αγίος Αθανάσιος – Νεόκτιστη του Αγίου Παντελεήμονα και στο καραούλι του χωριού, η κοίμηση της Θεοτόκου (αρχικός ναός 1570 και το 1898 κατεδαφίστηκε και χτίστηκε εκ νέου με Ιερέα τον πατήρ Σωτήρη Κατσιφό και επιτροπεύοντος του Παπαγεωργίου Κωνσταντίνου του Γεωργίου).
  • Στο καραούλι του χωριού υπάρχει και το υδρονομείο (έτος κτήσεως 1876) το οποίο χώριζε το νερό για πότισμα σε τρεις αναλογίες (1,5-2-3,5 ποτιστάδες). Απλό στην κατασκευή αλλά η τεχνική ως προς την διανομή νερού το καθιστά άξιο θαυμασμού.
  • Επίσης στον οικισμό Χοντέικα υπάρχει η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής και στον οικισμό Μίκρα του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού. (νεόκτιστες)
  • Συνεχίζοντας το δρόμο προς την Νιάλα ο επισκέπτης θα νιώσει ότι κατέκτησε τον κόσμο, ενώ σε υψόμετρο 1700μ θα συναντήσετε μια μικρή λίμνη (τα περίεργα της φύσης).
    Σε αυτό το βουνό κατά τον εμφύλιο πόλεμο τον Απρίλιο του 1947 βρέθηκαν νεκροί και αγκαλιασμένοι από τον παγετό αντάρτες και στρατιώτες.
    Εκεί δόθηκε το παράδειγμα της συμφιλίωσης στον ολέθριο πόλεμο, σήμερα υπάρχει ο τύμβος με την επιγραφή να θυμίζει τα πέτρινα χρόνια του αλληλοσπαραγμού.
  • Στον οικισμό των Πετραλώνων (Σάικα) βρίσκεται το μοναστήρι της Αγίας Τριάδος (έτος κτήσεως 1641) το οποίο είναι ανδρικό και είναι επισκέψιμο. Η εικόνα της Αγίας Τριάδος είναι του 1598 όπου εκεί υπάρχει και η κάρα του Αγίου Στυλιανού. Ιερομόναχος είναι ο Πατήρ Χρυσόστομος Κολοβός.

Δραστηριότητες

Όσοι ασχολούνται με την πεζοπορία και ορειβασία μπορούν να πάρουν το μονοπάτι Ε4, να φτάσουν στο πανέμορφο φαράγγι του Αγραφιώτη  (Τρύπα Όσκλιανη – ανήκει στις προστατευόμενες περιοχές NATURA 2000), να ανέβουν στα Χοντέικα και να φτάσουν στην τοποθεσία Βελή όπου ο Κατσαντώνης σκότωσε το 1807 το Βεληγκέκα.

Διαμoνή – Χώροι Εστίασης

Στο χωριό Άγραφα λειτουργούν 3 Παραδοσιακοί  Ξενώνες, Ταβέρνες, Παραδοσιακά Καφενεία, Mini Markets και Παντοπωλεία. Για περισσότερες λεπτομέρειες ενημερωθείτε από τον παρόντα ιστότοπο του Δήμου Αγράφων, στις λίστες διαμονής και χώρων εστίασης.

Πρόσβαση

Η απόσταση από το Καρπενήσι ή από την Καρδίτσα είναι 62 και 65 χλμ αντίστοιχα, εκ των οποίων τα 17 χλμ είναι βατός χωματόδρομος και από τις δυο εισόδους.
Ο επισκέπτης μπορεί να έρθει από το Καρπενήσι και να επιστρέψει από Καρδίτσα απολαμβάνοντας το κάλλος της Αγραφιώτικης περιοχής (ποτάμι – φαράγγια – βουνά).

Συγκοινωνία

Υπάρχει το Δημοτικό λεωφορείο κάθε Δευτέρα και Παρασκευή όπου εκτελεί την διαδρομή Άγραφα – Κερασοχώρι, από όπου και υπάρχει ανταπόκριση για Καρπενήσι.

Για περισσότερες πληροφορίες, επικοινωνήστε με τον Πρόεδρο της Τ.Κ. Αγράφων κ. Δημήτριο Γατή – τηλ: 6972468897